PÚRÍM

Í Esterarbók sjáum við uppruna púrímhátíðarinnar
 sem haldin er árlega til minningar um frelsun Gyðinga. 

Þótt þessi hátíð sé ekki ein af hinum svokölluðu löghátíðum YHWH er þetta þó hátíð sem við ættum líka að gefa gaum, því í henni eru margar skuggamyndir af því sem koma skal.

Það gerðist á tímum Ahasaverusar Persakonungs sem ríkti frá Indlandi til Blálands (Eþíópíu), yfir 127 skattlöndum að hann hélt mikla 180 daga veislu öllum höfðingjum sínum og þjónum.
 Á þessum tíma voru Gyðingar dreifðir um Persíu
 í kjölfar herleiðingarinnar því þeir höfðu ekki allir
 snúið aftur heim eftir útlegðina.

 
Ahasaverus Persakonungur

Þá tók við önnur veisla fyrir alla þá sem bjuggu í borginni Súsa
 þar sem konungur bjó og stóð sú veisla í sjö daga.

Á sama tíma hélt Vastí drottning veislu
fyrir konur í annarri höll.

 
Vastí drottning

Þá gerist það á sjöunda degi að konungur (hreifur af víni) lét kalla Vastí til sín svo hann gæti sýnt fegurð hennar en Vastí neitaði að koma.

 
Konungur kallar eftir Vastí

Þá reiddist konungur heldur betur og ráðgjafar hans (líklegast jafn fullir og hinir) hvöttu hann til að reka bara frá sér þessa drottningu til þess að kenna öllum konum þá lexíu að hver maður skyldi vera húsbóndi á sínu heimili og segja allt það sem honum sýndist.

 Konungi fannst það bara ágætis hugmynd
og lét gefa út tilskipun um það.

En eftir að vínið og reiðin hafði runnið af konungi áttaði hann sig á því hvað hann hafði gert Vastí, en aftur lögðu ráðgjafar hans á ráðin með honum og buðust til að láta leita að ungum, fríðum meyjum sem hann gæti valið sér eina af sem drottningu í stað Vastí og þá gæti hann tekið gleði sína á ný.

 Í borginni Súsa bjó Gyðingur sem hét Mordekai.

Hann hafði tekið að sér munaðarlausa dóttur föðurbróður síns
 og sú stúlka hét Hadassa.

 
Hadassa (Ester)

Hadassa var tekin til konungshallarinnar og gert að undirbúa sig að ákveðnum hreinsunarsið áður en hún yrði leidd fyrir konung.

 Mordekai, frændi hennar, hafði beðið hana um að segja engum frá ætt sinni og nota nafnið Ester til að leyna því að hún væri Gyðingur og hún gerði alveg eins og hann sagði.

Svo kom að því að Ester var leidd fram fyrir konung.

Konungur varð mjög hrifinn af Ester, tók hana fram yfir allar hinar meyjarnar og krýndi hana drottningu í stað Vastí.

 
Konungur krýnir Ester

Þess er sérstaklega getið í 2. kafla að Ester hafi hlotið náð í augum allra, fyrst kvennavarðarins Hegaí og svo allra þeirra sem hana sáu og þar með konungsins.

Svona gerir YHWH, hann getur opnað leiðir og gefið velvilja.

 Þarna er Ester orðin drottning yfir öllu Persaríki og það er merkilegt að sjá á ýmsum stöðum í ritningunum hvernig YHWH hefur oft haft sitt fólk í háum embættum (t.d. Móse, Jósef, Daníel o.fl) og komið þannig Gyðingum til bjargar.

Mordekai var svo alltaf á gangi þarna hjá höllinni til að fylgjast með því hvernig Ester liði og hvað væri að gerast. Hann hafði áhyggjur af frænku sinni því hann hafði lofað að gæta hennar eftir að foreldrar hennar dóu.

Heyrir þá eitt sinn á tal tveggja þjóna konungs sem voru að ráðgera að drepa konung.

Hann segir Ester frá því og hún lætur konung vita og segir honum að hún hafi þessar upplýsingarnar frá Mordekai, Gyðingi sem sitji oft við konungshliðið.

Konungur lét kalla til sín þessa menn og jú, það var rétt, þeir voru sekir og refsað fyrir það. Konungur ánægður með lífsbjörgina og lætur skrifa í bókina sína hvernig Mordekai varð honum til bjargar.

 Þá kemur til sögunnar maður nokkur sem heitir Haman og er afkomandi Agags, konungs Ameleka, ævarandi óvinar Guðs sem Sál konungur hafði einu sinni átt að eyða en ekki gert (1. Sam. 15).

Mordekai og Ester voru aftur á móti
afkomendur Sáls konungs.

Haman er sem sagt af ætt ævarandi óvinar Guðs og konungur hefur hann til vegs og virðingar og segir öllum að lúta honum.

Í Esterarbók er Guð hvergi beinlínis nefndur á nafn en þarna sjáum við þó anda YHWH sannarlega að störfum í Mordekai og Ester sem lýtur leiðsögn andans heilaga og við sjáum líka anda djöfulsins starfa í Haman, sem þarna er mynd upp á andkrist.

 
Mordekai neitar að lúta Haman

Þótt konungur hefði boðið öllum að lúta Haman neitaði
Mordekai þó að falla fram fyrir honum.

Alveg eins og Daníel neitaði að lúta konungi í Babýlon áður honum var varpað í ljónagryfjuna og Y'shua neitaði að falla fram og tilbiðja djöfulinn í eyðimörkinni eigum við ekki heldur að lúta djöflinum.

 Við eigum að gefa okkur Elóhím á vald,
 standa gegn djöflinum og þá mun hann flýja.

Haman reiðist yfir þessu en finnst tilgangslítið að losa sig við Mordekai einan, hugsar upp ráð til að losna við allt hans fólk,
 alla samlanda hans, þ.e. alla Gyðinga.

 Hann vill útrýmingu Gyðinga og ekkert minna. Hann er ekki sá eini sem hefur fengið þá djöfullegu hugmynd – andi Amaleks vill útrýma Ísrael.

 Við skulum sjá hvernig Haman lýsir þeim fyrir konungi og nær honum á sitt band án þess að segja honum beint að þetta séu Gyðingar. Hann veit að hann þarf að blekkja konung til að gera þetta og var lævís og undirförull eins og djöflinum er lagið.

Og Haman sagði við Ahasverus konung: Ein er sú þjóð, sem lifir dreifð og fráskilin meðal þjóðanna í öllum skattlöndum ríkis þíns. Og lög þeirra eru frábrugðin lögum allra annarra þjóða, og lög konungs halda þeir ekki, og hlýðir eigi að konungur láti þá afskiptalausa. Esterarbók 3.8

 Ísraelslýð er lýst sem fólki sem er öðruvísi
og Haman er ekki hrifinn af þeim
frekar en djöfullinn er hrifinn af lýð Guðs.

Haman varpar hlutkesti (púr)

Þann 13. nísan notar Haman hlutkesti, sem kallast púr, til að ákveða daginn sem á að eyða öllum Gyðingum.

Þess vegna er þessi tími kallaður Púrím.

Upp kom 13. dagur 12. mánaðar sem nefnist adar
og er í febrúar/mars að okkar tímatali.

Þetta gerðist þann 13. nísan (avív) sem er fyrsti mánuðurinn í árinu en adar er sá síðasti þannig að þarna má sjá hönd YHWH að verki. Þetta er 12 mánaða frestur.

Til fróðleiks má nefna að nákvæmlega sama dag,
eða 13. nísan (avív) löngu síðar gerði Júdas samning
um að framselja Jesú fyrir 30 silfurpeninga.

 Tilviljun?
Nei, það held ég ekki.

  
Hraðboðar konungs

Hann fær konung til að fallast á þetta og í nafni konungs sendir Haman tilskipan til allra skattríkja konungs um að þann 13. adar eigi að tortíma öllum Gyðingum. Konungur hafði látið hann fá innsiglishring sinn og þess vegna gat Haman sent út boð í nafni konungs. Innsiglið var sama og samþykki konungs.

 
Harmakvein Gyðinga 

Mordekai fréttir þetta og mikið harmakvein brýst út meðal Gyðinga. Mordekai klæddist sekk og ösku
og kveinaði sáran.

Þjónustufólk Esterar sér hann úti fyrir hallarhliðinu í þessu ástandi og segir Ester frá því. Hún vissi ekkert hvað var að gerast og lætur senda Mordekai föt svo hann geti komið til viðtals við hana í höllinni en hann neitar að fara úr sínum sorgarklæðum.

Þá lætur Ester spyrja hann hvað ami eiginlega að og hann sendir henni bréf eins og sent var um allt með boðum um að tortíma öllum Gyðingum þann 13. adar. Hann bað Ester að fara til konungs og leita vægðar fyrir þjóð sína.

 Ester sagðist fyrst ekkert geta gert, konungur hafi ekki kallað hana til sín í 30 daga og hún geti ekki farið nema hann kalli hana því enginn megi ganga fram fyrir konung án þess að vera boðaður. 

Þegar Mordekai heyrði þessi svör
lét hann skila aftur til Esterar:

Hver veit nema þú sért til ríkis komin
einmitt vegna þessara tíma.

Ester boðar til þriggja daga föstu og fastar líka sjálf. Munið að Haman gaf út tilskipunina þann 13. nisan og ef við gefum okkur að Mordekai hafi frétt það strax (sem er mjög líklegt þar sem hann var við hallarhliðið) hefur Ester boðað til föstunnar þann 14. nisan sem er nokkuð merkilegt vegna þess að það er sami dagur og Y'shua var krossfestur á. Hún boðaði til þriggja daga föstu sem er táknrænt upp á dauða, greftun og upprisu Y'shua.

Á þriðja degi föstunnar gengur hún fram fyrir konung sem réttir fram sprotann sem samþykki um áheyrn og hún býður konungi og Haman til veislu þá um kvöldið.

 
Konungur veitir Ester áheyrn

Y'shua er okkar konungur og við þurfum ekki að vera hrædd við að koma fram fyrir náðarhásæti hans. Fyrir blóð Y'shua megum við ganga með djörfung inn í hið allra helgasta, við þurfum ekki að bíða þess að hann veiti okkur sérstaka heimild.

Í veislunni spyr konungur hana hver bón hennar sé,
 hann sé til í að gefa henni hálft konungsríkið ef hún vilji.

Hún segir ekkert í þetta skiptið en býður þeim að koma aftur til veislu næsta kvöld og þá muni hún bera fram bón sína.

YHWH hafði nefnilega áætlun.

 
Ester býður til veislu

Haman fer heim þetta kvöld glaður og er í góðu skapi,
telur sig yfir allt og alla hafinn... 

En á leiðinni gengur hann framhjá Mordekai sem situr í konungshliði og neitar eins og alltaf að láta haggast
 þótt Haman fari hjá og þá fylltist Haman reiði gegn Mordekai
 sem neitar að lúta honum.

Hann fór heim og kallaði saman fjölskyldu sína og vini og sagði þeim að auðæfi hans og upphafning væri honum ekki nóg á meðan hann sæi Moredekaí Gyðing sitja í konungshliði.

„Nú, reistu þá bara háan gálga og láttu hengja hann þar. Þá ertu laus við hann og getur verið glaður,“ sögðu konan hans og vinir. 

“Já, ég geri það,” sagði Haman og skundaði
 strax af stað til að láta reisa gálgann.

Þarna ætlaði hann sér aldeilis að ná sér niður á Mordekai.

Um nóttina gat konungur ekki sofið,
lét sækja annálana sína og lesa upp úr þeim.

 
Lesið úr annálum konungs

Þá rifjaðist upp fyrir honum það sem Mordekai gerði þegar hann varaði við áætlun um að drepa konung og konungur spurði
hvort honum hefði verið launaður greiðinn.
 Nei, hann hafði ekki verið sæmdur fyrir þetta.

 Á sama tíma var Haman á leið til konungs til að ræða
 við konung um það að láta hengja Mordekai á gálgann
 sem hann hafði látið reisa.

 Konungur heyrir að einhver er í hallargarðinum
 og spyr hver það sé, jú, þarna var Haman kominn
 og konungur lætur kalla hann til sín.

 Þegar hann var kominn inn til konungs byrjar konungur á því að spyrja hann hvernig væri best að heiðra mann sem konungur vilji sýna heiður (því hann vildi launa Mordekai lífsbjörgina).

Haman var hinn ánægðasti, hélt að hann ætti við sjálfan sig og svaraði konungi glaður í bragði:

„Ef konungur vill sýna einhverjum heiður,  þá skal sækja konunglegan skrúða, sem konungur hefir klæðst, og hest, sem konungur hefir riðið, og konungleg kóróna er sett á höfuð hans.  Og skrúðann og hestinn skal fá í hendur einum af höfðingjum konungs, tignarmönnunum, og færa þann mann, sem konungur vill sýna heiður, í skrúðann og láta hann ríða hestinum um borgartorgið og hrópa fyrir honum:Þannig er gjört við þann mann, er konungur vill heiður sýna.“  Esterarbók 6.7-9

„Æðislegt,“ hugsar Haman, „nú verð ég ennþá flottari og mikilvægari því allir sjá mig í skrúða konungs og á hesti konungs.“

En þetta snerist heldur betur gegn honum
því konungur sagði:

„Gott og vel, Haman, drífðu þig þá að sækja skrúðann og hestinn og gerðu allt sem þú talaðir um við Gyðinginn Mordekai sem situr hér úti því hann vil ég heiðra.“

 
Mordekai heiðraður

Haman þurfti svo að ganga um með Mordekai
 á hesti konungs um borgartorgið og hrópa:

„Þannig er gjört við þann mann,
er konungur vill heiður sýna.“

Það sem djöfullinn ætlar okkur til miska
snýr YHWH okkur til góðs, ef við treystum honum.

Ekki var það glaður Haman sem fór heim til sín þann daginn.

Um kvöldið var svo aftur veisla hjá Ester drottningu og aftur bauð konungur henni að bera upp bón sína.

Ester býður aftur til veislu 

Þá svaraði Ester drottning og sagði: Hafi ég fundið náð í augum þínum, konungur, og þóknist konunginum svo, þá sé mér gefið líf mitt vegna bænar minnar og þjóð minni vegna beiðni minnar. Esterarbók 7.3 

Ester bað fyrir Ísrael.

Við eigum líka að biðja fyrir Ísrael. Ekki bara fyrir Ísrael, heldur öllum lýð Elóhíms, og biðja fólk inn í hans ríki.

 Svo heldur hún áfram:

Því að vér erum seldir, ég og þjóð mín, til eyðingar, deyðingar og tortímingar. Og ef vér hefðum aðeins verið seldir að þrælum og ambáttum, þá mundi ég hafa þagað, þótt mótstöðumaðurinn hefði eigi verið fær um að bæta konungi skaðann.
 Esterarbók 7.4

Þá spurði konungur hver það væri eiginlega
sem dirfðist að gera þetta.

  „Það er þessi vondi Haman sem er mótstöðumaðurinn og óvinurinn,“ sagði Ester þá.

Haman fellur á eigin bragði

Snörurnar sem djöfullinn setur fyrir okkur
fella hann sjálfan ef við erum í vilja YHWH
því konungur lét festa Haman á gálgann
sem hann hafði látið reisa fyrir Mordekai.

Gyðingurinn Mordekai var svo settur í æðstu stöðu hjá konungi og hann fékk innsiglishringinn sem hafði verið tekinn af Haman. 

Það var ekki hægt að breyta boðum um að eyða öllum Gyðingum því skipanir konungs voru ekki afturkallanlegar, en Ester og Mordekai fengu að senda út ný boð í nafni konungs um að Gyðingar mættu verja sig á allan hátt þann dag sem ætti að tortíma þeim eða þann 13. adar.

  
Hraðboðar konungs

Þetta endaði svo með því að Gyðingar vörðu líf sitt þennan dag og margir gengu til liðs við þá og gerðust líka Gyðingar.

Tíu synir Hamans voru drepnir og festir á gálga
og er það táknrænt upp á upp á það
að við þurfum að deyða holdið
því nöfn þeirra allra eru mynd upp á holdið.

Nafn Hamans sjálfs þýðir Mengunarrót ("the root of defilement") og út frá honum komu synir hans.
 Nöfn þeirra sem táknmynd upp á holdið eru:

Parsandata (curious self, busy body, meddler) Slettireka (Forvitinn,)

Dalfón (self pity) Sjálfsvorkunn

Aspata (self sufficient) Sjálfbirgingur

Pórata (spend thrift, self indulgent) Eyðslukló, Sjálfþæginn

Adalja (inferiority) Vanmáttur (Minnimáttarkennd, Uppburðarlítill)

Arídata (strong self, assertive self) Sjálfshreykinn

Parmasta (preeminent self, competitive) Samkeppnisfullur

Arísaí (bold self, imprudent) Óhygginn

Arídaí (proud, haughty, superior) Hrokafullur

Vajesata (self righteous) Sjálfsréttlátur

Mordekai skrásetur viðburðina
og boðar púrímhátíð

 Mordekai skrásetti þessa viðburði og sendi bréf til allra Gyðinga í öllum skattlöndum Ahasverusar konungs, bæði nær og fjær, til þess að gjöra þeim að skyldu að halda árlega helgan fjórtánda og fimmtánda dag adarmánaðar eins og dagana, sem Gyðingar fengu hvíld frá óvinum sínum, og mánuðinn, er hörmung þeirra snerist í fögnuð og hryggð þeirra í hátíðisdag með því að gjöra þá að veisludögum og fagnaðar og senda þá hver öðrum matgjafir og fátækum ölmusu. Og Gyðingar lögleiddu að gjöra það, er þeir höfðu upp byrjað og Mordekai hafði skrifað þeim. Ester 9.20-28

Púrím er mikil gleðihátíð, fólk safnast saman, klæðist grímubúningum, gjarnan sem Ester og Mordekai.
Esterarbók er lesin, og hvenær sem nafn Hamans kemur fyrir er stappað niður fótum, baulað á nafnið hans og hrossabrestum snúið. Þegar Ester og Mordekai eru nefnd á nafn í lestrinum
 er ákaft fagnað með gleðilátum.

Á þessum tíma sendir fólk hvert öðru matargjafir
og gefur fátækum ölmusur.

Ég hvet þig til að lesa Esterarbók og minnast þess hvernig YHWH bjargaði lýð sínum vegna leiðsagnar Mordekai
 og fyrirbænar Esterar og hvernig áform óvinarins
 snérust öll til baka upp á hann sjálfan.

Þetta er það sem gerist þegar við leitum YHWH og hlustum eftir anda hans. Hann vinnur með okkur og fyrir okkur og gerir áform óvinarins að engu eða lætur þau samverka okkur til góðs.

Shalom,
Sigrún

torah@internet.is

Sigrún Einarsdóttir & Ragnar B. Björnsson © 2008
www.torah.is / torah@internet.is